Seenaa
ijaarsa biyya Itoophiyaa hammayyaa’aa keessatti taateewwan kallattii adeemsa
seenaa jijjiiran baay’ee muraasa.Kanniin keessaa inni duraa, qabsoo farra sirna
moototaa irratti taasifameen lafti ummatarraa saamamee fiiwudaaloota harka ture
ummataaf deebi’uu isaati.Kunis lafa deebisee qonnaan bulaa harka galchuun
gaafii diinagdee yeroo sanaa deebisuun boqonnaa goolabame.
Taatee
inni biraan, bara 1983 booda bu’uura Heera Mootummaa FDRI Saboonni,
sablammoonniifi Ummattoonni Itoophiyaa dantaa waloo kabachiifachuuf
waliigalteen tumatan hordofee sirna Federaalizimii ijaarameen kan walqabatu
yommuu ta’u, taateen kunis, gaaffii siyaasaa saboonniifi ummattoonni barootaaf
gaafataa turan deebisuu danda’eera.Bu’uura kanaan, saboonni, Sablammoonniifi
Ummattoonni Itoophiyaa mirga ofiin of bulchuu, eenyummaa ofii kabachiifachuu,afaan
ofiitiin tajaajilamuufi barachuu akka hinmulqamnetti gonfachuu danda’aniiru.Haata’u
malee, ijaarsi sirna Federaalizimii dhugaafi haqummaa qabu waan hinmilkoofneef,
gaaffiin demokraasii dhugaafi sirna bulchiinsa mootummaa demokraatawaa,
sosochiifi mormii hawaasaa baldhaa umuun hanga sirna jijjiiruutti deemee jira.
Sirni
mootummaa Federaalawaa ture, bu’uura Heera Mootummaatiin kan caaseffame
ta’ullee, giddu-seentummaan murna aangoorra turee daangaa darbe, mirga ofiin of
bulchuu ummattootaa sarbeera.Sirni diinagdee shiraan xaxamee ture, murna
aangoon harka jiru garmalee yommuu sooromsu, ummata baldhaa gidiraa hiyyummaaf
saaxileera. Heerri Mootummaa birmadummaa abbaa aangoo ummataaf kan kenne
ta’ullee, ummanni aangoo kennameef sirnaan akka shaakalu carraa hin arganne.
Ummanni mirga mootummaadhaan tajaajilamuu hindaangoofne akka qabu heeraan kan
beekameef ta’ullee, mootummaan ummata isa aangesse irraa qoollifataa tureera.
Bara
2010 booda,ibiddi gaaffii demokraasii dhugaafi haqummaa yeroo dheeraaf dibamee
ture laboobuun sadarkaa mootummaan aangorra jiru deebisuu hindandeenye gahuun,
jijjiirama waggoota jaha dura Itoophiyaa keessatti dhalateef sababa ta’uu
danda’eera.Jijjiiramni kun sirna siyaasaa inni tokko abbaa inni biraan ammoo
deeggaraa itti ture bu’uurarraa jijjiiruun, sirna naannoleefi ummattoonni
biyyattii hundi itti abbooman akka ijaaramu dandeessiseera.
Jijjiirama
hunda-galeessa waggoottan jahan darban keessa adeemsifameen gaaffiin
demokraasii dhugaafi haqummaa jijjiirama sirnaaf sababa ta’e bu’uurarraa
hiikuun mirgi abbaa biyyummaa, ofiin of bulchuu, carraa misoomuu walqixa
argachuufi misooma argamerraa fayyadamuu deebii argateera.Saboota gaaffii
of-bulchuu dhiyeessaniif murtii ummataatiin deebii akka argatan taasisuun,
naannawa filatanitti mootummaa mataa isaanii hundeeffachuun akka of-bulchan
carraan umameera.
Aangoon
jiddugaleessarraa qoodamee, ummata mootummaa hundeeffateef kennamuun,
mootummaan ummataan hundaa’e ummatatti dhihaachuun dirqama.Mootummaan Naannoo
Oromiyaa erga hundaa’ee waggoota soddomaa (30) ol lakkoofsiseera. Mootummaan
bu’uura heera naannichaatiin gurmaa’ee ummata naannichaa bulchaa ture kun,
imala har’a gara badhaadhinaatti taasisaa jirruuf horata guddaa kan kaa’e
ta’ullee, tajaajiltummaafi mirga birmadummaa abbaa aangummaa ummataa kabajuurratti
gaaffii guddaan ummatichumarraa itti ka’aa tureera. Waggoottan jahan darbaniin
asitti, paartii cimaa dhageettii qabu hundeessuun yaadama sirriifi injifataa
ta’een gaaffiiwwan ummataa jala jalaa deebisuuf yaaliin taasifame badhaadhina
akeeknef bu’uura kaa’aa jira. Idaan sirnoota darban irraa dhaalleefi haaraa
dhalatan, waggoottan jahan darban keessatti guututti fala argatuu baatanillee,
qormaatilee numudataniif osoo hinjilbiiffanne miila lamaan gadi-dhaabannee
fedhii misoomuu ummata keenyaa milkeessuuf karoorsinee raawwachuun hireen
qabsoo ummataatiin dhufe akka hinqisaasofne gochaa jirra.
Haata’u
malee, aadaan mootummoota darban irraa dhaalameefi hanqinni shaakallii cimaa
sirna dimokiraasii bulchiinsa hammayyaa’aa har’as tajaajilli ummataaf kennamu
quubsaa akka hintaane taasisee jira. Waan kana ta’eefis, Mootummaan Naannoo
Oromiyaa, ummata mootummaa aangeessuuf mirgi birmadummaa aangoo heeraan
beekameef, akkasumas gulantaa qabsoo amma irra geenyeef aarsaa qaalii
kanfalleef, gurmaa’insa mootummaa Gandaa, tajaajila si’ataa, hammayyaa’aafi
qaqqabamaa ta’e kennuu danda’utu mala ejjennoo jedhuun, irra deebiin akka
hojjetamu murteessee gara raawwiitti galeera. Tarkaanfiin kun, erga caasaan
Gandaa yeroo jalqabaatiif bara 1967 gurmaa’ee as, murtoo guddaa mootummaa
ummatatti dhiyeessuuf murteeffamedha.
Tarkaanfiin
kun, hundeen mootummaa akka lafa qabatu, tajaajilli gara ummataatti akka
dhiyaatu, rakkoon ummataa qorannoodhaan adda bahee beekumsa gahaadhaan deebii
isa gitu akka argatu, deebiin gaaffii misoomaafi bulchiinsa gaarii marii
ummataa irratti akka hundaa’u, mootummaan miiraafi dandeettii tajaajiltummaa
goonfate akka dagaagu taasisuun galmoota qabsoo ummata Oromoo sadan milkeessuuf
waadaa galle: sirna ummataawaa cimaa ijaaruu, ummata dinagdeen humnoome umuufi dhaloota
saayinsiifi teknoolojiin dorgomaa ta’e horachuu milkeesuuf kan dandeessisudha.
Carraafi
bu’uurri fedhii misoomuu akkasumas tajaajilamuu ummata keenyaa, akkaatuma
baldhina lafaafi baay’ina ummataa naannoo keenyaa, gandarratti kan baldhatudha.Bu’uuruma
kanaan, Mootummaan Naannoo Oromiyaa caasaa tajaajila ummataa kennu gandarraa
eegalee akka gurmaa’u raawwiitti galuun isaa aantummaafi quuqama galmoota
qabsoo ummata Oromoof qabu kan mirkaneessudha.Tarkaanfiin jijjiiramaa kun,
mootummaa ummata irratti ijaarame osoo hintaane, ummatarraa, ummataaf
ijaarameefi gandatti gadi bu’ee tajaajila haqaan kennu akka ijaaramu,
nageenyifi tasgabbiin akka mirkanaa’u taasisuun ijaarsa sirna ummataawaa cimaa
kan dhugoomsu; hirmaannaa yaadaafi gochaa ummanni misooma ofii irratti taasisuu
qabu heeyyamuun ijaarsa ummata dinagdeen humnoomee kan dhugoomsu, akkasumas
ummata hammayyaa’aa, dorgomaa, maqaafi seenaa kabajaa goonfate umuuf taasifamu
kan milkeessudha.
Gurmaa’insa
mootummaa sirrii ta’een dabalamuu waan qabuufi malee armaan duras imaanaa
galmoota qabsoo ummataa milkeessuuf fudhate akkaataa miira tajaajiltummaafi
dandeettii gochuu ummataa giddugaleeffateen milkeessuuf tattaaffii salphaa
hintaane taasisaa tureera.Duudhaa ummata keenyaa irraa ka’uun, labsii Tajaajila
Lammummaatiin misooma waloo jajjabeessuu irratti argama. Aadaa cimaa waliif
birmachuu irraa ka’uun Buusaa Gonofaa — dhaabbata cimaa deeggarsaa, rakkoo
dinagdee ummata keenyarra darbee lammiilee biroo furuu cinaatti, dhiyeessii
nyaata barataa utubuun dhaloota dorgomaa umuuf qabu deeggaraa jira. Dhugaan
bakkatti deebi’ee, haqni akka abbaa argattu, dhuudhaa haqa ummata keenyaa irraa
ka’uun, Mana Murtii Aadaa labsee tajaajilamtummaa haqaa mirkaneessaa jira.
Kaayyoo fiixee ijaarsa sirna cimaarra gahuuf qabuun, Gaachana Sirnaa nageenya
waloo waliin tiksuu dandeessisu deebisee ijaareera.
Kanaaf
mootummaan keenya mootummaa muldhata ifaati. Har’a irra dhaabbatee egeree
ummata isaa yaadee hojjechuu irratti argama. Milkaa’inni mootummaa ummataawaa
kun, onnee ummata keenyaa dhaggeeffachuu, magaalaas ta’ee baadiyaatti, hojii
ummataa sadarkaa gandaatti karoorsee ummata waliin raawwachuu irratti kan
hundaa’e ta’uu dhawataaf dagatamuu hinqabu. Murtiin mootummaa naannoo keenyaa
kun, gama tokkoon safartuu sabboonumaa Oromoo isa haaraa tokkoo tokkoon keenya
gochaan agarsiisuu qabnu yoota’u, gama biraatiin ba’aafi eela barootaa ummata
keenyarraa kan harcaasudha.
Tarkaanfiin
mootummaa tajaajilaafi ijaarsa cimaa sadarkaa Gandaa gurmeessuuf fudhatame kun
bulchiinsa gaarii sadarkaa gandaatti diriirsuun, kenna tajaajilaa saffisiisuufi
si’oomsuuf; hojmaata badaa tajaajilli ittigurguramu dhabamsiisuun abbaa
birmadummaa aangoo kan ta’e ummanni tajaajila haqaafi bilisaa akka argatu
dhugoomsuuf; sirna bulchiinsa hammayyaa’aafi qaqqabamaa ta’e diriirsuuf;
leecalloo qabnu hunda sirnaan xuruursinee fayyadamuun, hojiilee misoomaa
waggoota darban magaalaafi baadiyaatti eegalaman waaressuuf; badhaasa Uumaa,
akkaataa amala naannawa jireenya ummata keenyaatiin badhaafamne (potential)
adda baasuufi carraa misoomaatti jijjiiruuf; akkasumas nageenya waaraa
mirkaneessuun nagaan bahee galuu ummata keenyaa dhugoomsuuf kan fudhatamedha.
Kanaaniis, sirna ummataawaa cimaa, ummata abbaa dinagdee yabbuu, dhaloota
sadarkaa addunyaatti dorgomaa ta'e kan milkeessinu ta’a.
Milkaa’inni
kaayyowwan kanneenni, caasaa ijaarru hunda keessatti fedhii, dandeettiifi
ilaalcha ummata tajaajiluu qabaachuu irratti waan hundaa’uuf, murtii seena
qabeessa gurmaa’insa Gandaa bara 1967 booda adeemsifamu kana dabarsuuf marii
gadi fagoo taasisuun waliigalteerra gahuun dirqama ture. Kanarraa ka’uun,
gaggeessaafi hojjetaan gara ummataa dhiyaatee tajaajila kennu, dhaadannoo
“buluun ganda; bulchuunis ganda!” jedhu qalbii isaarraa akka hinbuufne
garaagarummaa tokko malee waliigalameera.
Kaka’umsi
gaggeessitoonni gara ummataatti hiiquun tajaajiluuf agarsiisaa jiran,
sabboobummaan keenya afaan qofaan osoo hintaane, gochaan kan dabaalamu ta’uu
jalqabumarraa kan mirkaneessedha.Sochii hoo’aan gaggeessitoonni gamanumaa
murtee mootummaafi paartii keenyaa fudhachuun taasisaa jiran, sabboonummaan
harmeefi aabboo Oromoo tajaajiluu caalu akka hinjirre kan mirkaneessu qofa osoo
hintaane, waadaa waan jennu gochaan haa agarsiifnu jedhu kan lafa qabsiisudha.
Jaalalli
ummataa, waa’ee isaa haasa’uu qofaan osoo hintaane, gocha waan inni dhabe akka argatu
dandeessisuun kan ibsamudha. Jechi qabatamaan gochatti jijjiiramee arguuf,
haala mijataa ofii barbaannu dhiifnee ummata keenyaaf jiraachuu eegaluu qabna.
Eenyummaa sabboonummaa sadarkaa ol’aanaarra gahe goonfachuuf karaa kanaan ala,
qaxxaamurri biraa hinjiru. Kanaaf, gaggeessitoonni ummata keessanitti hiiquun
tajaajiluuf gandatti galaa jirtan, isin warra seenaati; kan ulfinaatis! Isin
gootota misoomaa, sabboontota dhugaati. Murtoo aantummaa ummata keessaniif
qabdan; kutannoo addaafi cichoominaan ajajamtan kanaaf kabaja ol’aanaan qabu
maqaa kiyyaafi maqaa Mootummaa Naannoo Oromiyaatiin isiniif ibsuun barbaada.
Ummanni
keenya jaldhaabaafi jaarsaan, ykn Adulaa aadaa isaa keessaa muuddateen buluu
cinaatti, mootummaa Gandaa, nagaa isaa eegu, nageenya isaa kunuunsu, misooma
isaa karoorsee raawwatu, haqa isaa tiksu, fedhiifi hawwii isaa dhageeffatu akka
argatu murteessuun keenya, yoo itti xiqqaate malee kan baay’atu miti. Paartiifi
Mootummaan keenya, jijjiirama hurrisoo akka kanaa seenaa biyya kanaa keessatti
hinbaramne fiduuf murteessutti baga gammaddan, baga gammanne jechuun barbaada.
Ummanni keenyas, murtoo Paartiifi Mootummaan faayidaa isaa mirkaneessuuf
dabarsan kana, gammachuu ol’aanaan simatee haala gaggeessaan keessatti
hojjachuu danda’u mijeessuuf, qabatamaan mana hojii yoo haaromsuufi dallaa
jajjabeessu arguu kiyyatti gamachuun koo dachaadha.
Gama
kanaan, ilmaan sabaa kaleessa kaffaltii tokko malee, haala hinmijianne
keessatti, osoo roobaa-caabbiin, aduufi dheebuun dabareen isinitti bu'uu,
ummata keessan tajaajilaa turtan, Paartiifi Mootummaa keenya biraa galataafi
maqaa kabajaa guddaa qabdu. Ammaan booda ammoo, Mana Maree Gandaa cimee, tumsa
ol’aanaa gaggeessitoota Mootummaa Gandaa humneessuuf ummatatti dabalamaniifi abbaa
aangoo dhumaa qaama raawwachiiftuu kan ta’e, Mana Marii Yuubotaa hundaa’e irraa
argamutti dhimma bahuun tajaajila galmoota qabsoo sabaa sadan: sirna cimaa,
ummata dinagdeen humnoomefi dhaloota dorgomaa ijaaruu milkeessuuf dandeessisu
irratti xiyyeeffatanii araarama tokko malee akka hojjetan imaanaa guddaa
isaanitti kennuun barbaada.
Buluun
Ganda; Bulchuunis Ganda!
Oromiyaa
Ni Ijaarra!
Itiyoophiyaa
Ni Utubna!
Gaanfa
Afrikaa Ni Tasgabeessina!
Waaqnis
nu gargaara!
Shimallis
Abdiisaa Pirezidaantii Mootummaa Naannoo Oromiyaa
0 Comments